Sürü Psikolojisi Nedir? | Sürü Psikolojisi Deneyleri

Sürü psikolojisi denince birbirini kovalayan koyunlar veya aslan kralda gaza gelip Mufasa’yı ezen bizonlar geliyordur aklınıza. Sadece benim aklıma geliyor da olabilir ikinci örnek. Kendimizi bireysel olarak ne kadar üstün görsek ve konumlandırsak da aslında sürü psikolojisine en yatkın türlerden biriyiz. Yazımda sürü psikolojisi üzerine yapılmış kaliteli deneylerden bahsedip ardından da dijital dünyada sürü psikolojisi ile nasıl kolay yönlendirildiğimize değineceğim.

Yazı biraz uzun fakat her deney birbirinden keyifli ve ufuk açıcı.

Sürü Psikolojisi Deneyleri

Asch Deneyi — Solomon Asch (1951)

Sekiz kişilik deneyde, katılımcıların bir tanesi gerçek diğer yedisi ise gizli görevliler olduğunu düşünün. Bu sekiz kişiden aşağıdaki çizgilerin karşılaştırılması ve A-B-C şıklarından biri seçilmesi isteniyor. Gerçek katılımcı da cevap verme sırasında en sonda oturuyor. Kontrol grubunun da olduğu deney sonunda da, soru gayet basit olsa da katılımcıların kararlarının ondan önce cevap veren sahte katılımcıların cevapları doğrultusunda kaydığı tespit ediliyor. Sürü psikolojisi, gayet basit sorularda bile kendimize olan güvenimizi bir kenara bırakıp, başkalarının verdiği yanlış cevapları desteklememize neden olabilir.

Sherif Deneyi — Muzafer Sherif (1935)

Bu deneyde katılımcılar karanlık bir odaya oturtulup, onlardan duvara yansıtılan bir ışığın hareketlerini izlemeleri bekleniyor. Deneyin sonunda da ışığın orijinal konumundan kaç santim uzaklaştırıldığı soruluyor. Halbuki ışık, deney boyunca hiç hareket ettirilmiyor, “otokinetik etki” yüzünden böyle varsayıyoruz sadece.

Katılımcılar tek tek sorgulandığında benzer mesafeler söylüyorlar fakat aynı deney grup içerisinde yapıldığında rakamlar allak bullak oluyor. Sherif deneyi bir tık geliştirerek katılımcıların içine, onları etkilemek amacıyla bir kişi sokuyor. Bu kişi cevap sorulduğunda öne çıkarak, kendine güvenen bir ses tonuyla talimatlara uygun cevaplar veriyor. Deney sonucunda, bu sayede tüm gurubun cevap ortalamasını büyük miktarda yukarı veya aşağı çekilebileceği öğreniliyor.

---

Verdikleri cevap veya fikirleri yanlış olsa da, kendine güvenen sarsılmaz insanlar, hem iş hayatında hem siyasette kitleleri kendine çekme ve yönlendirme gücüne sahiptirler.

Ama biz koyun değiliz değil mi, çok zeki insanlarız, böyle kolay yönlendirilmeyiz değil mi? İkinci Dünya Savaşı’nda Hitler’in komutasında çalışan askerlerin belgesel ve röportajlarına bir göz atın derin. Neyse bu bambaşka bir konu, deneylere devam edelim biz en iyisi…

---

Musiclab — Matthew Salganik (2006)

Matthew ve ekibi, müzik parçalarının dinlenip indirilebildiği bir müzik sitesi kuruyorlar. Koskoca profesöre Matthew deyip geçiyorum lise arkadaşım gibi, o da başka bir mesela. Deneyin bir grubuna belirli parçalar dinletilip katılımcılardan beğendiklerini indirmeleri isteniyor. Diğer bir gruba da aynı görev verilirken, müzik parçalarının altında daha önce kaç kere indirdikleri gösteriliyor. İlk grupta insanlar birbirinden farklı müzikleri indirmeyi tercih ederken, ikinci grup tahmin edildiği gibi en çok indirilen müziklere yoğunlaşıyor. Bu arada deneyde kullanılan müzikler popüler değil ve daha önce katılımcıların muhtemelen hiç duymadığı şarkılardan oluşuyor.

---

 

Spotify kullanırken ne kadar yönlendirildiğimizi tahmin edebiliyor musunuz? Kategori önerileri, kişisel öneriler ve daha fazlası, bir düşünün. Bu yönlendirmelerin negatif şeyler olduğunu söylemiyorum elbette, fakat kendimizi çelik zırhlı sarsılmaz süvariler görmekten vazgeçelim istiyorum.

 

Seattle Windshield Pitting Epidemic

Bu aslında deney değil ve yaşanmış gerçek bir sosyal tesir vakası, okurken de yarıldığımı söyleyebilirim. Washington’ın Bellingam kentinde, araba hasarları üzerine bir kaç şikayet alınıyor. Arabalarda boncuklu tabancaların yapabileceğine benzer ufak çukurlara denk geliyor sürücüler, bunun üzerine de şikayetler git gide artmaya başlıyor. Güvenlik tarafında yapılan açıklamada ise şehir civarlarında vandalizm yanlısı bir gruptan bahsediliyor. Bu olay büyüyünce de, yakınlardaki Seattle kentinde vandallara karşı dikkatli olmaları ve arabalarını korumaları için kent sakinleri uyarılıyor. Fakat ne kadar uyarı yapılsa da kısa sürede Seattle tarafında araç sürücülerinden şikayetler yağmaya başlıyor.

Bu bütün vaka bir süre sonra araştırılıyor ve vandalizmle alakası olmadığı anlaşılıyor. Araba sahipleri sadece şikayetler üzerinde işkillenip arabalarını daha dikkatli inceleme fırsatı bulmuşlar ve daha önce minik darbeler veya sıçrayan taşlar ile oluşan hasarları yeni tespit etmişler. Arabalardaki hasarlar zaten varmış kısacası. İnsanlar birbirini gaza getirip teoriler üretmiş ve iki şehri krize sokmuşlar, Amerikan Başkanı’na falan yazmışlar, tam bir komedi.

Vergi Deneyi — Minnesota

Amerika’da halkın düzenli olarak vergileri beyan etmeleri gerekiyor ve Minnesota’da bunu teşvik etme amaçlı bir deney yapılıyor. Vergi toplayıcılar halk ile iletişime geçerken bir kaç farklı ikna yöntemi kullanıyorlar.

• Vergileriniz eğitim ve sağlık gibi yararlı amaçlara harcanacak.
• Vergilerinizi beyan etmezseniz ceza yiyebilirsiniz.
• Vergi beyanı konusunda teknik destek isterseniz yardımcı olabiliriz.
• Minnesota Eyaleti’nde halkın %90’ından fazlası vergilerini düzenli beyan ediyor.

Hangisi daha etkili olmuştur sizce? Evet, sonuncusu… Koyunuz biz aslında, çok da kafayı takmayın ama…

Montana Üniversitesi

Üniversite öğrencilerinin alkolikliğini azaltmak için, kampanyalar oluşturuluyor ve “Montana’daki Üniversite öğrencileri haftada 4 veya daha az içki tüketir” gibi reklamlar yapılıyor. Ortalama bunun çok üstünde olsa da, bir süre sonra içki içme oranının azaldığı tespit ediliyor ve aynı yöntem tütün üzerinde de uygulanıyor. Daha ayrıntılı bilgiyi ve bu durumun dijitaldeki etkisini Ortalamaya Gerileme yazımda bulabilirsiniz.

Gördüğünüz gibi yasaklama tek yöntem değil bu tarz durumlarda, kitapta da bahsedildiği gibi olay ufak dokunuşlar ile kimseyi üzmeden durumu iyileştirmekten ibaret.

Enerji Tüketimi Deneyi — San Marcos — California

Ev sahiplerinin kapıları çalınarak, konutun haftalık enerji tüketimleri iletiliyor yanında da mahallelerinin ve bölgenin ortalama enerji tüketim verileri sunuluyor. Ortalamanın üstüne enerji kullanan kişilerin listeyi gördükten sonra enerji kullanımlarını düşürdükleri fakat ortalamanın altında kalanların ise ne yazık ki yükselttikleri tespit ediliyor. Bu olaya da bumerang etkisi adını veriyorlar. Çıkarılan ders ise, insanların mevcut durumlarını iyileştirmek istiyorsanız, kattiyen ortalamadan daha iyi olduklarını bilmelerine izin vermeyin.

Bu verilerden sonra deneyi bir üst aşamaya taşıyorlar, ortalamanın altında enerji tüketenlerin raporuna gülücük, ortalamadan çok tüketenlere da somurtan smiley ekliyorlar. Çok tüketenlerin daha da fazla tasarruf ettiklerini, az tüketenlerin ise diğer deneyin aksine tüketimlerini yükseltmediklerine şahit oluyorlar.

Deneylerin kaynakçası: Nudge

Nobel ödüllü yazar Richard Thaler tarafından yazılan kitap, minik pozitif yönlendirmeler (nudge) ile ulusların ve kitlelerin, sağlık ve ekonomi gibi alanlarda ileriye taşınmasından bahsediyor özetle. Mutlaka tavsiye ederim.

Sürü Psikolojisi Örnekleri

Yakın arkadaşlarınız kilo alıyorsa sizin de almanız muhtemel.

Lisedeki sıra arkadaşınız veya üniversitedeki oda arkadaşınız tembel ise notlarınız düşme eğilimi gösterir, çalışkan ise yükselme eğilimi.

Çok yemek yiyen bir grupla masaya oturursan, çok yemek yerin ve aksi de geçerli.

Sürü Psikolojisi ve Dijitaldeki Uygulamaları

Asırlardır sürü psikolojisi ile yönlendiriliyoruz ve dijitalleşme çağında da bu yönlendirmeyi farkında olmadan her platformda yaşıyoruz.

Özetlemek gerekirse şu kavramlara denk gelirseniz anlayın ki sürü psikolojisi tarafından bilinçaltınızdan yönlendiriliyorsunuz.

• Bu oda son 6 saat içinde 8 rezervasyon aldı.
• Az önce 2 kişi bu odadan ayırttı.
• Şu anda 12 kişi bu odayı inceliyor.
• Popüler ürünler.
• En çok satın alınan ürünler.
• En yüksek oy alan cafeler.
• Yılın en çok indirilen oyunu.
• Menünün favori yemeği.

Yok ya beni yönlendirmiyorlar diyorsanız bir de E-ticaret Sitelerinde Kıtlık Prensibi Uygulamaları yazıma göz atın.

Özet

Sürü psikolojisi negatif bir kavram değildir, biz insanlar beraber avlanarak, meyve toplayarak buralara geldik, sosyal canlılarız bu tarz kavramlardan etkilenmemiz gayet doğal deneylerde de gördüğünüz gibi. Asıl önemli olan bu tarz yönlendirmelere ne kadar açık olduğumuzu bilip, yanlış yollara sapmadan ve yanlış insanları takip etmeden önce ufak da olsa bir kontrol mekanizması geliştirebilmektir.

 

İlgili İçerik: Bilişsel Önyargılar Rehberi

İlgili Kategori: Davranışsal İktisat